واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR) به عنوان زیرمجموعه­ای از فناوری­های اطلاعات و ارتباطات (ICT)، دستگاه‌هایی هستند که محیطهای سه بعدی را بازنمایی می‌کنند که امکان تعامل در آنها به شکل آنی وجود دارد. بازنمایی تصاویر سه بعدی در برابر چشمان کاربر و امکان تعامل همزمان با محیط، حسی از غوطه­وری (حس حضور) مشابه با موقعیت واقعی را در فرد القا می‌کند که از اساسی‌ترین ویژگی‌های چنین فناوری به شمار می‌رود.

در محیط‌های مجازی به دلیل از بین رفتن بسیاری از محدودیت‌های محیط‌های واقعی، امکان پیاده‌سازی و اجرای سناریوهای بسیاری با هدف مداخله سلامت روان ممکن است و علاوه بر این، درمانگر قادر است بسیاری از متغیرها را متناسب با نیاز بیمار انتخاب و اجرا کرده و نهایتا عملکرد بیمار را مورد ارزیابی قرار دهد. محیط‌های مجازی امکان شبیه‌سازی بسیاری از موقعیت‌ها را فراهم کرده‌اند که مواجهه با آن‌ها در محیط واقعی سخت، خطرناک و یا هزینه‌بر خواهد بود. با استفاده از این فناوری درمانگر و بیمار بدون نیاز به ترک اتاق درمان می‌توانند موقعیت‌های شبیه‌سازی شده مورد نیاز را انتخاب کرده و به سرعت درمان را شروع کنند. علاوه بر این امکان تکرار نامحدود تمام موقعیت‌ها که ممکن است در محیط واقعی سخت باشند(مانند تیک‌آف هواپیما) وجود دارد و درمانگر می‌توانند بر اساس نیازهای بیمار، یک سناریو را تا زمانی که بخواهد ادامه دهد تا به هدف درمانی خود (خوگیری، بازداری دوطرفه واکنش اضطرابی، آرمیدگی و…) دست یابد.بالاخره درمانگران با به کار گیری این فناوری قادر شده‌اند تا بسیاری از شرایط مورد نظر خود را به راحتی شبیه‌سازی، دستکاری و عملکرد افراد را به راحتی در آن‌ها مورد ارزیابی قراردهند.

تعریف مواجهه درمانی

به طور خلاصه مواجهه درمانی، روش مداخله روانشناختی است که از روبروکردن تدریجی (گرچه همیشه لزوما تدریجی نیست) و نظامند محرک ترسناک (داخلی یا خارجی)، خوگیری و حذف واکنش شرطی هیجانی، جایگزینی واکنش‌های اجتنابی و بازپردازش هیجانی و تغییر انتظارات بهره می‌برد. با استفاده از فناوری واقعیت مجازی، می‌توان محیطهای مجازی را ساخت که برای مواجهه در مداخلات روانشناختی مورد بهره‌برداری قرار گیرند. به دلیل سهولت تغییر محیطها و کنترل‌پذیری بالای محیط مجازی، می‌توان تکنیک‌های بسیاری مانند حساسیت‌زدایی نظامند که نیازمند مواجهه با محرک و آرمیدگی در کنار یکدیگر است را نیز اجرا کرد.

مزایای واقعیت مجازی درمانی

واقعیت مجازی تکنیکی که است که در آن تصاویر سه بعدی گرافیکی قابل تعامل بر روی دستگاه VR افکنده می‌شود. با قرارگیری نمایشگرهای VR که به شکل سربند روی سر فرد قرار می‌گیرند محرک‌های خارجی از ادراک فرد حذف شده و او را کاملا در محیط مجازی که مقابل چشمانش قرار می‌گیرد غوطه‌ور می‌سازد. در این محیط مجازی که توسط متخصصان ساخته و پرداخته شده است، دقیقترین رویه‌های درمانی در تناسب با نیازهای بیمار اجرا می‌گردند.

همانند بسیاری از حوزه‌های دیگر، روانشناسی نیز باید از مزیت‌های فناوری‌های روز بهره‌ور گردد. واقعیت مجازی درمانی امکان ارائه درمان‌های بسیاری را برای درمانگر و بیمار با سهولت بالایی فراهم می‌آورد. درمانگر با ارزیابی دقیق بیمار می‌تواند سلسله‌مراتبی شخصی‌سازی شده از محرک‌های ترسناک مخصوص بیمار را تعیین کند و سپس همزمان با رویارویی بیمار با موقعیت‌های ترسناک، واکنش‌های عینی و ذهنی او را به شکل اندازه‌گیری‌های فیزیولوژیک و همچنین SUDs ارزیابی کند. با ثبت و ضبط این داده‌ها، اطلاعات مناسبی از سیر بیماری فرد، ویژگی‌های خاص بیماری او و همچنین روند بهبود فرد در اختیار درمانگر قرار می‌گیرد.

به گفته گوتیرز، موارد دهگانه‌ای وجود دارند که بیماران از آنها سود می‌برند:

1. نستب به مواجهه زنده، مواجهه در واقعیت مجازی سطح رازداری بیشتری را ممکن می‌کند.
2. هزینه به دلیل حذف هزیه‌های رفت و آمد و استخدام افراد(برای مثال همکار درمانگر) کاهش پیدا می‌کند.
3. می‌توان روند درمان را در موقعیت‌های شبیه‌سازی‌های شده‌ای که امکان دسترسی به آنها در واقعیت سخت است (مانند تیک آف، طوفان و…) انجام داد و بسیاری از مسائل مرتبط با سختی تخیل در بیمار را حل کرد.
4. بر روی محرک و وضع تحریک کننده کنترل بسیار زیادی وجود دارد. درمانگر می‌تواند شرایط بسیاری مانند روز و شب، شرایط آب و هوایی و… را انتخاب کند و بدین شکل روند درمان را بر اساس نیازهای بیمار به پیش ببرد.
5. می‌توان موقعیت‌هایی را شبیه‌سازی کرد که از آنچه در واقعیت به دست می آیند نیز فراتر باشند. برای مثال می‌تواند 10 تیک‌آف پی در پی یا 5 دقیقه بالا رفتن در آسانسور بدون توقف را شبیه‌سازی کرد.
6. خودآموزی و بیش‌یادگیری نیز بدین وسیله ممکن می‌شود، چراکه بیمار نیاز ندارد تا برای رخ دادن موقعیت‌ها در زندگی واقعی صبر کند بلکه می‌تواند هر زمان که تمایل داشت موقعیت‌ها را بازسازی کند و در آنها تمرینات رفتاری شناختی خود را به انجام برساند.
7. این فناوری به درمانگر اجازه کنترل و مشاهده آنچه بیمار می‌بیند را می‌دهد که به او اجازه می‌دهد با سهولت بیشتری محرک‌هایی که اهمیت بالینی بیشتری دارند را شناسایی کند.
8. می‌توان سلسله‌مراتبی از محرک‌هایی که باید ارائه شوند را به شکلی شخصی‌سازی شده نمایش داد و هر مرحله را به تد ریج با جزئیات افزایش داد.
9. این روش بسیار امن است. درمانگر و بیمار آنچه در هر لحظه میافتد را تحت کنترل دارند.
10. فعالیتی است که در آن بیمار نقشی فعال و عامل را دارد. بدینشکل، بیمار می‌تواند با قدرت بیشتری به یادگیری دوباره و تعدیل رفتاری دست یابد.